Impression of the 18th LESLLA Symposium in Dutch / Verslag van het 18e LESLLA Symposium
Unieke combinatie van onderzoek en praktijken uit de klas
Wat werkt voor LESLLA-cursisten?
Een impressie van het LESLLA 2022 Symposium
BY KAATJE DALDEROP, MARIET SCHIEPERS & MARIEKE VANBUEL
Courtesy of Tijdschrift Les. This blog has been published before as an online article of Tijdschrift Les, Dutch/Flemish professional magazine for Dutch as a Second Language & LESLLA education.
Van 19 tot en met 21 oktober 2022 werd de jaarlijkse LESLLA-conferentie gehouden. LESLLA staat voor Literacy Education and Second Language Learning for Adults. De conferentie werd gehouden in Tucson, Arizona. Het was de eerste hybride conferentie. Marieke Vanbuel en Kaatje Dalderop namen deel aan de online conferentie en presenteerden ook hun eigen onderzoek. Mariet reisde af naar Tucson en bericht over haar bevindingen ter plekke.
LESLLA is een internationale organisatie die expertise bijeenbrengt op het gebied van onderwijs en onderzoek rond de doelgroep die we hier meestal aanduiden als de ANT2-doelgroep (alfabetisering Nederlands als tweede taal): mensen die een tweede taal leren en die in het land van herkomst niet of slechts kort naar school konden gaan.
Zoals op veel conferenties waren er ook op de LESLLA-conferentie talloze presentaties om bij te wonen. Je kunt niet overal bij zijn, en niet alle presentaties maken evenveel indruk. En wat indruk maakt is ook weer persoonlijk en hangt samen met je eigen interesses. In dit artikel delen we enkele bevindingen.
Rola Naeb: LASLLIAM was er niet zonder LESLLA
De online conferentie werd geopend door Rola Naeb. Samen met een internationaal team, waaronder 'onze eigen' Jeanne Kurvers, werkte zij de afgelopen jaren aan LASLLIAM. LASLLIAM is de nieuwe Europese referentiegids voor het werken aan geletterdheid, aansluitend op het Europees Referentiekader. Jeanne Kurvers schreef hierover eerder in Les 221. Rola benadrukte dat LASLLIAM er niet geweest zou zijn zonder LESLLA: op de LESLLA-conferentie in 2017 werd het idee voor LASLLIAM geboren. De verschillende ontwikkelfasen zijn steeds ook gedeeld met andere deskundigen, onder andere op de LESLLA-conferenties. Rola Naeb ging in op de uitdagingen bij het ontwikkelen van LASLLIAM: wat aanvankelijk een klein project leek groeide uit tot een lijvig document, dat de ontwikkelaars moesten baseren op erg weinig onderzoek. Taalonderzoekers betrekken taalleerders met weinig schoolse leerervaring vaak niet bij hun onderzoeken. Dit was gedurende de conferentie een veelgehoorde klacht, hoewel er op het moment ook veel onderzoekers juist in deze doelgroep geïnteresseerd zijn.
Verschillende onderzoeken
In Vlaanderen voeren Marieke Vanbuel en Bart Deygers op dit moment een grootschalig onderzoek uit waarin ze kijken naar het effect van instructie op taalverwerving. We gaan er maar al te makkelijk van uit dat lesgeven leidt tot leren, maar deze claim berust voornamelijk op onderzoek onder hoger opgeleide leerders en we weten eigenlijk niet of het ook geldt voor leerders zonder schoolse leerervaring. De onderzoekers hebben aan een grote groep leerders uit verschillende leertrajecten en met verschillende opleidingsniveaus een voor dit doel ontwikkelde toets voorgelegd. Daarmee keken ze naar de ontwikkeling in lees- en luistervaardigheid en naar de receptieve woordenschat. Drie maanden na de eerste toets was er een tweede meetmoment. Uit de resultaten bleek dat alleen leerders met overwegend een hogere vooropleiding tussen de twee momenten vooruitgang boekten. Voor de cursisten die weinig of geen vooropleiding hadden genoten, zag het plaatje er anders uit: zij boekten weinig leerwinst, of toch niet op de gemeten vaardigheden lezen, luisteren en woordenschat. Een op het eerste gezicht verontrustende bevinding. Mogelijk ziet het plaatje er anders uit na het derde meetmoment, dat zes maanden na de tweede toets zal plaatsvinden. Bovendien waren er ook veel verschillen binnen en tussen klassen: in sommige klassen en bij sommige cursisten leken lessen beter aan te slaan. In vervolgonderzoek hopen ze meer zicht te krijgen op de goede of succesvolle lespraktijk voor cursisten met verschillende profielen.
In Noorwegen zijn Ann-Kristin Helland Gujord, Åshild Søfteland en Linda Evenstad Emilsen onlangs gestart met een soortgelijk onderzoek, genaamd het ALAN-project, maar dan met een focus op mondelinge taalvaardigheid. Nieuwkomers moeten na aankomst in Noorwegen een verplichte taalcursus volgen, en vervolgens slagen op een spreektest – onlangs verhoogd van een A2- naar een B1-niveau. Hoewel er verschillende trajecten zijn, waarvan één specifiek voor LESLLA-cursisten, stelt men vast dat veel LESLLA-cursisten aan het einde van het traject niet het vereiste A2- of B1-niveau behalen. Het doel van hun onderzoek is daarom om na te gaan hoe de spreekvaardigheid van LESLLA-cursisten zich ontwikkelt.
De onderzoekers volgen cursisten met minder dan tien jaar onderwijservaring in het land van herkomst gedurende één schooljaar waarin ze de Noorse taalcursus doen. Ze meten de mondelinge taalvaardigheid van de cursisten in het Noors op vier momenten tijdens dat jaar, op verschillende manieren. Ze voeren conversaties met de cursisten, vragen hun om een beeldverhaal te beschrijven of een fragment uit een film na te vertellen, of vragen hun een opdracht uit te voeren met een medecursist (zoals een bordspel). Momenteel zijn de onderzoekers nog volop bezig met de ontwikkeling van hun onderzoeksinstrumenten, aangezien veel van de bestaande onderzoeksmaterialen niet zomaar kunnen worden gebruikt voor onderzoek bij LESLLA-leerders. Er zijn dus nog geen resultaten beschikbaar, maar het loont vast en zeker de moeite om dit onderzoek te blijven volgen.
Levensechte taken
De zoektocht naar wat werkt voor LESLLA-cursisten nam ook een grote plaats in in het fysieke deel van de conferentie. Binnen het eerder geciteerde LASLLIAM wordt geletterdheid benaderd als een sociale praktijk. Dit vertaalt zich in een didactiek waarbij het belangrijk is om levensechte en authentieke taken evenwichtig te combineren met ondersteunende oefeningen om de meer technische geletterdheidsvaardigheden – letter- en woordherkenning, grafomotoriek, fonologische analyse, synthese, enzovoort – in te oefenen. Het inoefenen van technische geletterdheidsvaardigheden moet hierbij altijd leiden tot zinvolle taken waarin cursisten het nut ervan kunnen ervaren voor functionele doeleinden. Heel wat presentaties knoopten hier – al dan niet bewust – bij aan.
Zo stond één van de twee plenaire lezingen in het teken van hoe je het leren binnen en buiten de klas kan verbinden. Op basis van een lokale case waarbij vluchtelingen samen aan de slag gingen om lokale producten te oogsten en te verwerken die anders verloren zouden gaan, lichtte Jenna Altherr Flores toe hoe je van dergelijke buitenschoolse gedeelde ervaringen kan vertrekken om cursisten zelf rijke en voor hen betekenisvolle teksten te laten genereren. Geïnspireerd op de Language Experience Approach (LEA) illustreerde ze hoe je dit stapsgewijs kan aanpakken, met behulp van foto's, woordkaartjes en ook technologie, waarbij je de teksten geleidelijk verbetert en verrijkt en waarbij je cursisten tegelijk ook op technische én digitale vaardigheden laat oefenen.
Een soortgelijk pleidooi om te vertrekken van datgene wat belangrijk en betekenisvol is voor cursisten, hoorden we in het praatje van Heidi Spruck Wigley. Zij betoogde op basis van onderzoek naar het meertalige brein om in geen geval te starten met het aanleren van het alfabet. Dit is niet alleen zinloos en moeilijk; het is bovendien verwarrend. Het belang van emotionele en motivationele aspecten bij het leren van een tweede, derde of zelfs vierde taal – naast cognitieve aspecten – verbond ze verder ook met de mogelijkheid voor LESLLA-leerders om al hun hulpbronnen in te zetten, in de eerste plaats hun moedertaal (L1). Door bijvoorbeeld instructies of scaffolding (via technologie) te voorzien in de L1 kunnen cursisten zich beter focussen op de inhoud van de taak, wat het leren ten goede komt. De plaats en impact van L1 in de geletterdheidsontwikkeling van LESLLA-leerders vormt het centrale topic van een denk- en werkgroepje van een aantal LESLLA-onderzoekers. Wordt ongetwijfeld vervolgd dus.
Bijdragen over evaluatie
Naast de bijdragen over de aanpak binnen en buiten de klas, was er ook een aantal interessante bijdragen over evaluatie. De meest relevante bijdrage op dit vlak kwam uit Canada. Het gepresenteerde onderzoek sluit namelijk aan bij recente evoluties in Vlaanderen om, in het kader van inburgering, een taaltest op A2-niveau te verplichten. Ook in Canada is een dergelijke test verplicht en het taalonderwijs in Canada vertoont ook parallellen met de aanpak in Vlaanderen. Het hoofddoel van het Canadese taalonderwijs is om nieuwkomers elementaire taken te leren uitvoeren die hen helpen om zich aan te passen aan het leven in Canada, op het vlak van (onder andere) gezondheid, huisvesting, bankieren en werk. Aansluitend bij deze taakgerichte aanpak, koos de Canadese overheid voor een portfoliogebaseerd assessment dat door de leerkracht op permanente basis wordt uitgevoerd in de klas. Het betreft hier de enige vorm van beoordeling om te bepalen of een cursist naar het volgende niveau mag. De resultaten vormen ook het bewijs voor burgerschap. Een high-stakes test met andere woorden.
Marilyn Abott en Kent Lee voerden onderzoek uit naar de emoties van LESLLA-leerders bij deze vorm van assessment. Zij stelden vast dat – hoewel dit potentieel mooi oogt op papier en er aanpassingen zijn voor LESLLA-leerders in de vorm van minder items – het assessment toch leidt tot meer negatieve emoties in vergelijking met niet LESLLA-leerders: zij tekenen hogere scores op voor stress en angst. Dit hangt volgens de onderzoekers samen met het high-stakes karakter van de test, maar ook met het feit dat de test vooral bestaat uit op tekst gebaseerde materialen die te hoog gegrepen zijn voor het geletterdheidsniveau van veel van deze cursisten. Daarnaast merken ze ongewenste effecten op met betrekking tot de aanpak in de klas zelf: doordat er veel toetsen in korte tijd moeten worden afgenomen, hebben niet enkel de cursisten, maar ook de leerkrachten meer stress en verdwijnen bepaalde activiteiten zoals buitenschoolse bezoeken. En laat dat nu net potentieel erg krachtig zijn…
Blenden en online leren
Een laatste thema waarrond er verschillende bijdragen waren is blended en online leren. Het valt op dat dit in de Verenigde Staten vaker een noodzaak is. Heel wat cursisten in de VS kunnen enkel bereikt worden indien ze in een vorm van blended en online onderwijs kunnen stappen. In de VS zijn ze dan ook na covid volop blijven inzetten hierop. Heel wat presentaties getuigen in dit kader van de grote meerwaarde voor cursisten om op die manier geïntegreerd aan talige en digitale vaardigheden te werken. Heel wat andere meerwaarden en effectieve aanpakken die aan bod kwamen sluiten verder aan bij het Blend up-model dat voortvloeide uit recent onderzoek dat het Centrum voor Taal en Onderwijs (KU Leuven) uitvoerde naar effectief blended onderwijs aan laaggeletterde NT2-cursisten en dat ook op LESLLA gepresenteerd werd: het gaat dan bijvoorbeeld over het gebruik van laagdrempelige apps, over het gebruik van audio en video om door de cursisten zelf inhouden te laten genereren en over manieren om het groepsgevoel ook online te versterken.
Een opvallende vorm van blended leren waarmee op dit moment wordt geëxperimenteerd voor LESLLA-leerders in de VS is hyflex onderwijs, hetgeen een samentrekking is van hybride en flexibel leren. Cursisten kunnen zowel online deelnemen aan de les als face-to-face, en kunnen dit bovendien van dag tot dag beslissen, hetgeen in Vlaanderen ook al in het hoger onderwijs ingang heeft gevonden. Gelet echter op alle principes van krachtige didactiek voor LESLLA-leerders doet dit enigszins de wenkbrauwen fronsen. Dit werd ook erkend in de workshop die over dit topic ging en die in de eerste plaats een getuigenis was van een zoektocht om deze manier van leren tot een succes te maken.
Door een unieke combinatie van onderzoek en praktijken uit de klas was ook deze editie van LESLLA een bron van inspiratie voor LESLLA-leerkrachten en -onderzoekers wereldwijd. Volgend jaar is de alweer negentiende editie van het LESLLA-symposium in Barcelona. Het is vast genoteerd.
